Ο ρομαντισμός αποτελεί καλλιτεχνικό κίνημα που πρωτίστως αποτέλεσε λογοτεχνικό ρεύμα, αλλά επηρέασε τόσο τις εικαστικές τέχνες αλλά και τη μουσική. Αναπτύχθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία  και τη Γερμανία, και εξαπλώθηκε αργότερα κυρίως στη Γαλλία  και την Ισπανία. Το κίνημα του ρομαντισμού γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη έκφρασης και ανάδειξης μιας διαφορετικής προσέγγισης στον τρόπο αντίληψης του κόσμου. Ακολούθησε ιστορικά την περίοδο του διαφωτισμού και αντιτάχθηκε στην αριστοκρατία της εποχής.

Ο όρος ρομαντισμός δεν προέρχεται άμεσα από την έννοια της αγάπης, αλλά από τη γαλλική λέξη «romaunt», που σημαίνει μία ρομαντική ιστορία ειπωμένη με  στοίχο. Ο ρομαντισμός επικεντρώθηκε στα συναισθήματα και την εσωτερική ζωή του συγγραφέα και συχνά χρησιμοποιούσε αυτοβιογραφικό υλικό. Στον ρομαντισμό, κυρίαρχο στοιχείο είναι η έμφαση στο συναίσθημα όχι τόσο εναντίον της λογικής, όσο εναντίον της μονόπλευρης κυριαρχίας της λογικής. Το κίνημα του ρομαντισμού εναντιωνόταν ως προς το καλλιτεχνικό του μέρος σε έναν στείρο ακαδημαϊσμό και αυτή την πίστη στον κλασικισμό από τον όποιο έλειπε το συναίσθημα.

Η ρομαντική λογοτεχνία χαρακτηρίζεται από έξι κύρια χαρακτηριστικά:

  1. Εορτασμός της φύσης

Οι ρομαντικοί συγγραφείς είδαν τη φύση ως δάσκαλο και πηγή άπειρης ομορφιάς.

  1. Εστίαση στο άτομο και την πνευματικότητα

Οι ρομαντικοί συγγραφείς στράφηκαν προς τα μέσα, εκτιμώντας την προσωπική εμπειρία πάνω από όλα. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε σε αυξημένη αίσθηση πνευματικότητας στο ρομαντικό έργο και στην προσθήκη αποκρυφιστικών και υπερφυσικών στοιχείων.

  1. Εορτασμός απομόνωσης και μελαγχολίας

H μελαγχολία είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό πολλών έργων του ρομαντισμού, που συνήθως θεωρείται ως αντίδραση σε αναπόφευκτη αποτυχία.  

  1. Ενδιαφέρον για τον απλό κοινό

Οι ρομαντικοί λογοτέχνες ήθελαν οι αναγνώστες τους να τους καταλαβαίνουν, ακόμα και η μη διανοούμενοι, και έτσι χρησιμοποιούσαν πιο απλή γραφή αλλά  πάντα με κομψότητα.

  1. Εξιδανίκευση των γυναικών

Η  ρομαντική λογοτεχνία εμποτίζεται με την έννοια ότι οι γυναίκες είναι τέλεια αθώα όντα για να λατρεύονται, να θρηνούνται και να γίνονται σεβαστά αλλά ποτέ να μην αγγίζονται ή να στηρίζονται. 

  1. Προσωποποίηση και ανθρωπομορφισμός (pathetic fallacy)

Οι ρομαντικοί λογοτέχνες είχαν τη φύση ως πηγή έμπνευσης και κυρίως την εξέφραζαν μέσα από τεχνικές δημιουργικής γραφής όπως η  «προσωποποίηση» και η «ανθρωπομορφισμός». Η προσωποποίηση, αναφέρεται σε  συσχέτιση ανθρωπίνων χαρακτηριστικών σε κάτι μη ανθρώπινο, κυρίως για να δώσει στον αναγνώστη μία μεταφορά ή μια ρητορική ερώτηση. Στη περίπτωση του ρομαντισμού οι συγγραφείς χρησιμοποιούσαν την φύση ως έμπνευση. Ενώ ο ανθρωπομορφισμός  χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια διάθεση του νου. Χαρακτηρίζει κάτι μη ανθρώπινο με την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Πολλοί κριτικοί χρονολογούν σήμερα τον αγγλικό λογοτεχνικό ρομαντισμό από τη δημοσίευση των λυρικών έργων του William Wordsworth και του έργου «Λυρικές Μπαλάντες» από τον Samuel Taylor Coleridge (1798). Ο Wordsworth σημειώνει στην εισαγωγή του, ότι η ποίηση προκύπτει από «την αυθόρμητη υπερχείλιση των ισχυρών συναισθημάτων». Από την άλλη πλευρά ο Coleridge υπογράμμισε τη σημασία της φαντασίας του ποιητή και απέρριψε την εμμονή στους αυθαίρετους λογοτεχνικούς κανόνες της εποχής.

Στη Γερμανία η λογοτεχνική σχολή Sturm und Drang (ακριβής μφ. Καταιγίδα και ορμή), προετοίμασε το έδαφος για τον ρομαντισμό. Ο Friedrich Schlegel, Γερμανός φιλόσοφος, συγγραφέας και από τους ιδρυτές του γερμανικού ρομαντισμού, χρησιμοποίησε τον όρο «ρομαντισμός» για να περιγράψει μια τάση στη λογοτεχνία που θα λειτουργούσε ως ο αντίθετος πόλος του κλασικισμού.

Σημαντικότερη μορφή του γαλλικού ρομαντισμού υπήρξε ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο οποίος στην εισαγωγή των έργων του «Cromwell» (1828) και «Hernani» (1830) διακήρυξε την ελευθερία του καλλιτέχνη στην επιλογή του θέματός του αλλά και στον τρόπο με τον οποίο θα το αντιμετωπίσει.

Ο Ρομαντισμός συνεχίζει να επηρεάζει τη λογοτεχνία σήμερα και η απόδειξη είναι ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα της εποχής μας, το «Twillight» της Stephanie Meyers, που πρωτοεκδόθηκε το 2005 και η σειρά αποτελείται από 4 πλέον βιβλία. Η πλοκή εστιάζεται στον έρωτα ενός βρικόλακα με μίας θνητής. Τα βιβλία αυτά είναι σαφείς απόγονοι του κινήματος, ενσωματώνοντας τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του κλασικού ρομαντισμού.