Η νεράιδα είναι ένας τύπος μυθικού όντος ή θρυλικού πλάσματος, που γενικά περιγράφεται ως ανθρωπόμορφο με φτερά και έχει μαγικές ιδιότητες. Οι μύθοι και οι ιστορίες για τις νεράιδες δεν έχουν ενιαία προέλευση, αλλά είναι μάλλον μια συλλογή λαϊκών δοξασιών από διαφορετικές πηγές. Οι νεράιδες περιγράφονται στη λαογραφία πολλών ευρωπαϊκών πολιτισμών συμπεριλαμβανομένων:  της κελτικής, της σλαβικής, της γερμανικής και της γαλλικής λαογραφίας. Ιδιαίτερα στην Κελτική μυθολογία των πολιτισμών της Ιρλανδίας, της Σκωτίας και της Ουαλίας οι νεράιδες ήταν βαθιά ριζωμένες.

Εκτός από τη λαογραφική τους προέλευση, ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά την Βικτοριανή Εποχή (1837 –1901) και την και Εδουαρδιανή εποχή (1901 έως το 1910).  Οι τέχνες τις μουσικής, το θέατρο, η λογοτεχνία και η τέχνη εμπνεύστηκαν από τους μύθους των νεράιδων.  Ιδιαίτερα, οι πίνακες με νεράιδες που δημιουργήθηκαν τη χρυσή Εποχή, του 1840 με 1870 στη Βρετανία θεωρούνται συμβολή στο Κίνημα του Ρομαντισμού. Από τους πρώτους καλλιτέχνες που ζωγράφισαν νεράιδες κατά την προ-Βικτοριανή εποχή, είναι οι Henry Fuseli, William Blake και Theodore Von Holst. Αργότερα ο Richard Dadd δημιούργησε μερικούς πίνακες με νεράιδες, αλλά ο πιο συνεπής και συναρπαστικός είναι ο John Anster Fitzgerald. Οι περισσότερες εικόνες από νεράιδες εκείνη την εποχή βασίζονται σε βιβλιογραφική πηγή, είτε απεικονίζουν τα γραπτά λόγια του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και άλλα θεατρικά  έργα.

Πάμε να δούμε μερικούς από τους πιο σπουδαίους πίνακες με νεράιδες:

1. The Artist’s Dream (1857) από τον John A. Fitzgerald

Ο John Anster Fitzgerald (1823-1906) γεννήθηκε στο Λονδίνο με πατέρα τον ποιητή William Thomas Fitzgerald. Δεν είχε καμία εκπαίδευση ως ζωγράφος, αλλά από το 1845 έκθετε στη Royal Academy του Λονδίνου μέχρι το 1902. Αν και είναι διάσημος για τους πίνακές του με νεράιδες, έβγαζε τα προς το ζην ως προσωπογράφος και εικονογράφος.

Ο Fitzgerald παρουσίασε την αγάπη του για τις νεράιδες με τη σειρά από πίνακες «Όνειρο», στους οποίους οι κοιμώμενοι περιτριγυρίζονται από φρικτά πλάσματα από τη χώρα των νεραϊδών. Από όλους τους πίνακες νεράιδων, οι ζωγραφιές του Fitzgerald έχουν τις πιο φανερές αναφορές σε παραισθήσεις που προκαλούνται από ναρκωτικά. Στον εικονιζόμενο πίνακα «The Artist’s Dream» , ο καλλιτέχνης έχει αποκοιμηθεί μπροστά στο καβαλέτο του, πιθανότατα να είναι ο ίδιος και στο καβαλέτο του υπάρχει μια ζωγραφιά μιας νεράιδας. Στο όνειρό του βλέπει το μοντέλο να γυρίζει το κεφάλι της για να τον κοιτάξει. Tα ξωτικά και οι καλικάντζαροι είναι αυτοί που συνθέτουν το καστ της φρίκης που προκαλείται από τα όνειρα σε πολλούς από τους πίνακές του Fitzgerald.

2. The Fairies Banquet (1859) από τον John A. Fitzgerald

Άλλο ένα έργο του John Anster Fitzgerald είναι το εικονιζόμενο. Πολλά από τα λογοτεχνικά έργα με θεματολογία τη μυθολογίας των νεραϊδών που εκδόθηκαν νωρίτερα τον 19ο αιώνα, περιλαμβάνουν θεάσεις νεράιδων που έκαναν συμπόσιο και αφηγήσεις ανθρώπων που δειπνούσαν με τις νεράιδες. Ο χρώμα μωβ υποδεικνύει ότι το φαγητό δεν είναι καλό για να φάει ο άνθρωπος, καθώς το μωβ θεωρείτο ‘‘σκοτεινό’’ χρώμα τότε. Το μωβ, είναι χρώμα που υιοθετείτο συχνά για πένθος και ήταν συνώνυμο της θλίψης. Ενώ το μήνυμα του εικονιζόμενου λουλουδιού, μπορεί να είναι «ύπνος» ή «θάνατος». Ο Fitzgerald πιθανότατα να εμπνεύστηκε από τους κελτικούς μύθους.

3. The Reconciliation of Oberon and Titania (1847) από τον Sir Joseph Noel Paton

Ο Sir Joseph Noel Paton ήταν Σκωτσέζος ζωγράφος θρησκευτικών, μυθολογικών και αλληγορικών θεμάτων, ένας από τους πιο εξέχοντες ζωγράφους νεράιδων της εποχής του. Γιος σχεδιαστή από την Δαμασκό, εργάστηκε στο Paisley της Σκωτίας σχεδιάζοντας υφάσματα πριν πάει στο Λονδίνο για σπουδές στη Royal Academy. Ή φαντασία του Paton τροφοδοτήθηκε από τους κελτικούς θρύλους και βρήκε την πρώιμη επιτυχία με τους πίνακές The Reconciliation of Oberon and Titania και The Quarrel of Oberon and Titania,  οι οποίοι εκτελέστηκαν με μικροσκοπικά λεπτομερή τρόπο πριν από τον Προ-Ραφαηλιτική εποχή. Η Βασίλισσα Βικτώρια (1819-1901) της Βρετανίας του είχε παραγγείλει μια σειρά από πίνακες το 1864 και τον  είχε ανακηρύξει ιππότη το 1869.

Ο πίνακας «The Reconciliation of Oberon and Titania» , συμμετείχε το 1847 στο Διαγωνισμό Weastmister Hall, όπου κέρδισε ένα βραβείο 300 βρετανικών λιρών και σύμφωνα με τους The Times, η φήμη του είχε φτάσει στο έπακρο «ξεπερνώντας κάθε προσπάθεια που έχουμε δει στην εικονογράφηση του έργου».  Στο έργο, υπάρχουν υποδηλωτικές σεξουαλικές συναντήσεις μεταξύ των νεράιδων, αλλά η ικανότητα του Paton να δίνει ατομικότητα σε κάθε φιγούρα νεράιδας, ξεχώρισε αυτό το έργο ως αριστούργημα του είδους του.

4. The Quarrel of Oberon and Titania (1849) από τον Sir Joseph Noel Paton

Το έργο του Sir Joseph Noel Paton «The Quarrel of Oberon and Titania» απεικονίζει μια σκηνή από το θεατρικό έργο Amidsummer Night’s Dream, Act II, Scene I. Στη Royal Academy της Σκωτίας το 1850, ο πίνακας αυτός ήταν η πρωταγωνιστική εικόνα της ετήσιας εικαστικής  έκθεσης. Η πρώτη και μικρότερη έκδοση του πίνακα αυτού, ήταν ο πρώτος πίνακας νεράιδων του Paton και εκτέθηκε το 1846 στο Royal Academy της Σκωτίας ως μέρος της διπλωματικής του εργασίας. Ενώ το «The Quarrel of Oberon and Titania» είναι η μεγαλύτερη εκδοχή, που προοριζόταν ως η συνέχιση του «The Reconciliation of Oberon and Titania»(1847), όπου περιλαμβάνει τις περισσότερες φιγούρες νεράιδων που υπήρξαν ποτέ σε πίνακα, στις 165 περίπου!

5. The Faun and the Fairies (before 1834) του Daniel Maclise

Ο Daniel Maclise (1806-1870) ήταν Βρετανός ζωγράφος και εικονογράφος, που ασχολείτο κυρίως με θέματα ιστορικά και πορτρέτα.  Εισήλθε στη Cork School of Art με τα εγκαίνιά της σχολής το 1822, ενώ το 1828 σπούδασε στη Royal Academy του Λονδίνου. Δημοσίευσε μια σειρά από πορτρέτα χαρακτήρων στο Fraser’s Magazine το 1830-38, ενώ οι  πρώτη του εκθέση στη Royal Academy «Malvolio Affecting the Count» σηματοδότησε την αρχή μιας σειράς έργων ζωγραφικής με θέματα του Σαίξπηρ. Το 1823 ο Maclise γνώρισε τον Charles Dickens και οι δύο φίλοι έγιναν στενοί φίλοι.

Το βιβλίο «The Pilgrims of the Rhine», του Edward Bulwer Lytton, που γράφτηκε το 1834, ενέπνευσε τον πίνακα «The Faun and the Fairies». Ο συγγραφέας επηρεάστηκε από τη γερμανική λαογραφία και τη μυθολογία των νεραϊδών. Η μοχθηρή φιγούρα στον πίνακα χαρακτήρας από το παραμύθι, με τα μαλλιά του μεταμορφωμένα σε καρποφόρα κλήματα, προεδρεύει σε μια σπηλιά με καλικάτζαρους. Μια πανσέληνος πάνω από το κεφάλι του κρύβεται εν μέρει από μια κουκουβάγια. Το εξωτερικό περίγραμμα σχηματίζεται από ένα μαγικό ουράνιο τόξο. Ο πίνακας του Maclise δημιουργήθηκε για τον Edward Bulwer Lytton (αργότερα Lord Lytton) και αρχικά ονομαζόταν «Pan and the Dancing Fairies». Αυτός ο πίνακας δεν εκτέθηκε ποτέ.

6. The Triumphal March of the Elf King (1869) από τον Richard Doyle

O Richard Doyle (1824-1883) γεννημένος στο Λονδίνο, ήταν ένας από τους πιο δημοφιλείς εικονογράφους της εποχής του, ήταν ένας χιουμορίστας του οποίου το έργο κυμαινόταν από την κοινωνική σάτιρα έως τις αναπαραστάσεις των νεράιδων και των «μικρών ανθρώπων». Το τελευταίο, πιο εντυπωσιακό έργο του Doyle ήταν η σειρά εικονογραφήσεων In Fairyland (1870, έκδοση 1869) που συνοδεύαν ένα ποίημα του William Allingham. Η εξωφρενική τιμή του για την τότε εποχή, δεν επέτρεπαν την μεσαία τάξη να το προμηθευτεί. Εκτυπώθηκαν δύο χιλιάδες βιβλία βάση τα αρχεία στο Longman Archive (Πανεπιστήμιο του Reading, Ηνωμένο Βασίλειο) και δείχνουν ότι λίγα πωλήθηκαν. Αυτό οδήγησε σε επανέκδοση το 1875.

Το εικονιζόμενο έργο The Triumphal March of the Elf King είναι μέρος τoυ βιβλίου In Fairyland: Pictures from the Elf World.  Ο ποιητής εξασφάλισε ότι το In Fairyland (Χώρα των Νεραϊδών) θα κατείχε μια σημαντική θέση στη λογοτεχνία των νεραϊδών του, αλλά στον Allingham δόθηκε μια δύσκολη αποστολή, να ταιριάξει τα ποιήματά του στις εικόνες (οι ακουαρέλες του Doyle κατασκευάστηκαν πρώτα).

Η νεράιδα είναι η οπτική απόδειξη του φάσματος των ενασχολήσεων των μέσων του 19ου αιώνα: εθνικισμός, αρχαιοκαπηλία, εξερεύνηση, ανθρωπολογία, εξάρθρωση θρησκευτικών διαψεύσεων και η καθοριστική σημασία της εμφάνισης του πνευματισμού.  Αργότερα η παραμυθένια πραγματικότητα απειλήθηκε από τις σπουδές στην ψυχολογία της οπτικής αντίληψης, την ανάπτυξη της φωτογραφίας και της κινούμενης εικόνας, με αποτέλεσμα  όσο και περισσότεροι καλλιτέχνες να αφήνουν πίσω τους την θεματολογία της μυθολογίας.

Πηγή: VICTORIAN FAIRY PAINTING (1997) by Jeremy Maas, Pamela W. Trimpe, Charlotte Gere & Others, Publication of Royal Academy of Arts, London &  Merrel Holberton Publishers London