Η ελαιογραφία «O Άγιος Φρανσίσκος διαλογιζόμενος» από τον σπουδαίο Κρητικό ζωγράφο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο ή αλλιώς Ελ Γκρέκο, όπως είναι ευρύτερα γνωστός, έχει ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους με την πάροδο του χρόνου. Οι ιστορικοί τέχνης και μελετητές διχάζονται για την ακριβές ημερομηνία κατασκευής του έργου, η οποία κυμαίνεται μεταξύ 1583-1585 ή 1595-1605. Το έργο αυτό θεωρείται ένα συναρπαστικό παράδειγμα θρησκευτικής επιτομής. Η προσοχή του πίνακα στις περίπλοκες λεπτομέρειες και η εκφραστική απόδοση του, τον έχουν καταστήσει ένα υποδειγματικό έργο τέχνης. Η απεικόνιση τον Αγίου Φραγκίσκου από τον Ελ Γκρέκο να γονατίζει μπροστά στον σταυρό υποδηλώνει το βάθος της θρησκευτικής πίστης και αφοσίωσης. Ο πίνακας έχει φιλοξενήσει πολλές συζητήσεις, τόσο θρησκευτικές όσο και αισθητικές, και παραμένει ένα κρίσιμο έργο τέχνης στην ιστορία της τέχνης.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Ο πίνακας απεικονίζει τον Άγιο Φραγκίσκο ρακένδυτο, γονατισμένο στο εσωτερικό ενός σπηλαίου, με το πρόσωπο σε πλάγια όψη και τα χέρια εσταυρωμένα πάνω στο στήθος, να διαλογίζεται με το βλέμμα του στραμμένο σταθερά σε έναν Εσταυρωμένο που στηρίζεται πάνω σε ένα κρανίο. Απεικονίζεται επίσης ένα κλειστό βιβλίο, μάλλον η Βίβλος με σελιδοδείκτες. Ο Wethey, ιστορικός τέχνης επισημάνει πως το βιβλίο κρίνοντας από το μέγεθος του πρέπει να είναι μια σύνοψη και τα κομμάτια χαρτιού επισημάνουν την Ακολουθία μιας συγκεκριμένης ημέρας. Ο Άγιος και τα αντικείμενα το διαλογισμού ξεχωρίζουν, έντονα φωτισμένα σε σχέση με τον τοίχο της σπηλιάς πάνω στον οποίο προβάλλεται ένα κλαδί κισσού, κοινός τόπος απεικονίσεων του θέματος που παραπέμπει στη μετάνοια. Υπονοείται πως υπάρχει κόσμος έξω από το σπήλαιο μέσω του ανοίγματος πάνω δεξιά. Στο επίκεντρο παραμένει το θρησκευτικό θέμα και η αφοσίωση του Αγίου Φραγκίσκου προς αυτό. Κρίνοντας από τα τεχνικά χαρακτηριστικά του είναι από τα πρώιμα γνωστά έργα του Ελ Γκρέκο.
Στην κάτω δεξιά γωνία του πίνακα διακρίνεται η υπογραφή του καλλιτέχνη, στο ζωγραφισμένο άσπρο πανί. Η επιγραφή που επιβεβαιώνει ότι ζωγραφίστηκε από τον Ελ Γκρέκο. Εκτός από το πρώιμο έργο του «Ο Άγιος Φραγκίσκος δέχεται τα στίγματα» (1585-1590), από ιδιωτική συλλογή τα υπόλοιπα έγιναν στο εργαστήριό του στο Τολέδο για μια περίοδο τριάντα και πλέον ετών.
Το πόσο δημοφιλή έγιναν τα πορτρέτα του Αγίου Φρανσίσκου μπορεί να μετρηθεί από το γεγονός ότι το εργαστήριο του Ελ Γκρέκο παρήγαγε εκατό περίπου εκδοχές και ότι τα μοντέλα του αντιγράφηκαν και επαναλήφθηκαν σε όλο τον 17ο αιώνα. Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος έβλεπε πάντα τον Άγιο Φραγκίσκο ως έναν αρκετά λιτό νεαρό άνδρα, ο οποίος παρουσιάζεται κατά καιρούς υπερνικημένος με συναίσθημα, με προσευχή, διαλογισμό ή λήψη του στίγματος.
Ο πίνακας βρίσκεται πλέον στο Μουσείο του Μπιλμπάο, Musei de Bellas Artes ενώ πρώτα άνηκε στο μοναστήρι των Αναπόδητων Καρμηλιτισσών της Κουέρβα, του οποίου η ιδρύτρια Aldonza Nino ήταν μητέρα του Pedro Laso de la Vega, Κομήτος του Arcos , ιδιοκτήτη μιας από της σημαντικότερες συλλογές πινάκων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Έτσι υποθέτουμε πως ο πίνακας έγινε απευθείας παραγγελία στο ζωγράφο για το μοναστήρι από τον Pedro Laso de la Vega ή την μητέρα του.
Πηγή: Ο ΓΚΡΕΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΑΣΗΡΙΟ ΤΟΥ (2007), Αθήνα, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης- Εκδόσεις SEACEX Επιμέλεια: Νικος Χατζηνικολάου
