Ο πασίγνωστος El Greco υπήρξε δεξιοτέχνης της ισπανικής ζωγραφικής, με στυλ δραματικό και εξπρεσιονιστικό και εργάστηκε επίσης ως γλύπτης και αρχιτέκτονας. Ο Ελ Γκρέκο δεν ξέχασε ποτέ ότι ήταν ελληνικής καταγωγής και συνήθως υπέγραφε τους πίνακές του με ελληνικά γράμματα με το πλήρες όνομά του, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Είναι, ωστόσο, γενικά γνωστός ως El Greco («ο Έλληνας»), ένα όνομα που απέκτησε όταν ζούσε στην Ιταλία, όπου το έθιμο της ταυτοποίησης ενός άνδρα με τον προσδιορισμό της χώρας ή της πόλης καταγωγής ήταν μια κοινή πρακτική.
Γεννήθηκε το 1541 στο Ηράκλειο, Κρήτης. Η Κρήτη τότε ήταν Βενετσιάνικη κτήση και σαν Βενετός πολίτης, αποφάσισε να πάει στη Βενετία για σπουδές. Το ακριβές έτος κατά το οποίο έγινε αυτό δεν είναι γνωστό. αλλά οι εικασίες τοποθετούν την ημερομηνία από το 1560, όταν ήταν 19 ετών, έως το 1566. Στη Βενετία μπήκε στο ατελιέ του Τιτσιάνο, ο οποίος ήταν ο μεγαλύτερος ζωγράφος της εποχής. Οι γνώσεις για τα χρόνια του Ελ Γκρέκο στην Ιταλία είναι περιορισμένες.
Τα έργα που δημιούργησε ο Ελ Γκρέκο στην Ιταλία είναι εξ ολοκλήρου στο βενετσιάνικο αναγεννησιακό στυλ του 16ου αιώνα, όπως το πιο κάτω:
Η τοποθέτηση μορφών σε βαθύ χώρο και η έμφαση σε ένα αρχιτεκτονικό σκηνικό σε στυλ Υψηλής Αναγέννησης είναι ιδιαίτερα σημαντικές στις πρώιμες εικόνες του καλλιτέχνη, όπως το πιο κάτω έργο:
Ενώ η πρώτη απόδειξη των εξαιρετικών χαρισμάτων του Ελ Γκρέκο ως πορτραίτη εμφανίζεται στην Ιταλία σε ένα πορτρέτο των Τζούλιο Κλόβιο, του μεγαλύτερος διακοσμητής χειρογράφων της Ιταλικής Υψηλής Αναγέννησης καθώς και του Βιντσέντιο Αναστάγκι, του ”Έλληνα Ιππότη”. Δες τα αντίστοιχα πιο κάτω:
Ο Ελ Γκρέκο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ισπανία την άνοιξη του 1577, αρχικά στη Μαδρίτη και αργότερα στο Τολέδο. Το 1578 ο Χόρχε Μανουέλ, ο μοναχογιός του ζωγράφου, γεννήθηκε στο Τολέδο. Ο Ελ Γκρέκο δεν παντρέυτηκε ποτέ την μητέρα του παιδιού του ή μπορεί να είχε παντρευτεί δυστυχισμένα στα νιάτα του στην Κρήτη ή στην Ιταλία και επομένως δεν μπορούσε να νομιμοποιήσει άλλη προσκόλληση, βάση των ακαδημαϊκών.
Για το υπόλοιπο της ζωής του ο Ελ Γκρέκο συνέχισε να ζει στο Τολέδο, ασχολούμενος με εργασίες για τις εκκλησίες και τα μοναστήρια. Ίσως ο πιο αναγνωρίσιμος πίνακας του είναι Η Κοίμηση της Θεοτόκου (1577), ο οποίος ήταν κεντρικό στοιχείο του βωμού της εκκλησίας Santo Domingo el Antiguo στο Τολέδο της Ισπανίας. Ήταν ο πρώτος από τους 9 πίνακες που ανατέθηκε στον Ελ Γκρέκο να ζωγραφίσει για αυτήν την εκκλησία. Η Κοίμηση της Θεοτόκου ήταν το πρώτο έργο του Ελ Γκρέκο στο Τολέδο και από τότε η καριέρα του διάρκεσε 37χρόνια εκεί.
Ο καλλιτέχνης και ο Fray Hortensio Paravicino, ο επικεφαλής του Τριαδικού τάγματος στην Ισπανία και αγαπημένος ιεροκήρυκας του Φιλίππου Β’ της Ισπανίας, έγιναν στενοί φίλοι. Ο ιεροκήρυκας αφιέρωσε τέσσερα σονέτα στον Ελ Γκρέκο και αυτός ζωγράφισε το πορτρέτο του. Δες το πιο κάτω:
Το 1585 ο Ελ Γκρέκο έζησε στο παλάτι του Marqués de Villena, που βρίσκεται κοντά στην τοποθεσία του πλέον κατεστραμμένου παλατιού Villena, ενώ το μουσείο στο Τολέδο που ονομάζεται Casa y Museo del Greco («Σπίτι και Μουσείο του El Greco») δεν ήταν ποτέ η κατοικία του. Ο Ελ Γκρέκο σίγουρα ζούσε με μεγάλη άνεση, παρόλο που δεν άφησε μεγάλη περιουσία μετά το θάνατό του.
Ο El Greco δημιούργησε ένα άλλο αριστούργημα εξαιρετικής πρωτοτυπίας το Διαμερισμού των ιματίων του Χριστού και οι πολλές παραλλαγές που ζωγραφίστηκαν, πιστοποιούν την εκτίμηση που απέκτησε ο Ελ Γρέκο γι’ αυτό του το έργο, από τους συγχρόνους του, αλλά και στους μετέπειτα ζωγράφους.
Η σύνδεση του Ελ Γκρέκο με την αυλή του Φιλίππου Β’ ήταν σύντομη και ανεπιτυχής. Η ελαιογραφία το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου (1580–82), δεν γνώρισε την έγκριση του βασιλιά, ο οποίος διέταξε αμέσως ένα άλλο έργο του ίδιου θέματος να το αντικαταστήσει. Έτσι έληξε η σύνδεση του μεγάλου καλλιτέχνη με την ισπανική αυλή.
Η ελαιογραφία Η ταφή του κόμη ντε Οργκάζ (1586–88) θεωρείται το παγκόσμιο αριστούργημα του Ελ Γκρέκο. Ο πίνακας είναι μεγάλων διαστάσεων και διακρίνεται σε 2 κύρια θεματικά τμήματα, αυτό με τις επουράνιες παραστάσεις και αυτό με τις επίγειες. Θεωρείται ένας από τους αριστοτεχνικότερους της δυτικής ζωγραφικής παράδοσης και του ύστερου μανερισμού, και από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της τεχνοτροπίας του Ελ Γκρέκο. Δες το έργο πιο κάτω:
Από το 1590 μέχρι το θάνατό του η ζωγραφική παραγωγή του Ελ Γκρέκο ήταν καταπληκτική. Ο καλλιτέχνης απεικόνισε τους περισσότερους μεγάλους αγίους, επαναλαμβάνοντας συχνά την ίδια σύνθεση: τον Άγιο Δομίνικο, τη Μαρία Μαγδαληνή, τον Άγιο Ιερώνυμο ως καρδινάλιο, τον Άγιο Ιερώνυμο σε μετάνοια και τον Άγιο Πέτρο με δάκρυα. Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, ωστόσο, ήταν μακράν ο πιο ευνοημένος άγιος από τον καλλιτέχνη. Σώζονται περίπου 25 πρωτότυπα που αντιπροσωπεύουν τον Άγιο Φραγκίσκο. Δες πιο κάτω:
Αν και Έλληνας στην καταγωγή και Ιταλός από καλλιτεχνική προετοιμασία, ο καλλιτέχνης βυθίστηκε τόσο στο θρησκευτικό περιβάλλον της Ισπανίας που έγινε ο πιο ζωτικός οπτικός εκπρόσωπος του ισπανικού μυστικισμού. Ωστόσο, λόγω του συνδυασμού αυτών των τριών πολιτισμών, εξελίχθηκε σε έναν καλλιτέχνη τόσο ατομικό που δεν ανήκει σε καμία συμβατική σχολή, αλλά είναι μια μοναχική ιδιοφυΐα με άνευ προηγουμένου συναισθηματική δύναμη και φαντασία.
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπυλος πέθανε στις 7 Απριλίου του 1614, στο Τολέδο. Οι απογραφές που συντάχθηκαν μετά το θάνατό του επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι ήταν ένας άνθρωπος με εξαιρετική κουλτούρα. Η τέχνη του ήταν τόσο προσωπική και τόσο ατομική που δεν μπορούσε να επιβιώσει μετά το θάνατό του. Επιπλέον, το νέο μπαρόκ στυλ αντικατέστησε τα τελευταία εναπομείναντα χαρακτηριστικά του Μανιερισμού του 16ου αιώνα.
Στο Μουσείο El Greco στο Τολέδο μπορείς να θαυμάσεις από κοντά πολυάριθμα έργα του καλλιτέχνη!
