Σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο Γραφικών Τεχνών (AIGA) η Γραφιστική είναι «η τέχνη και η πρακτική του σχεδιασμού και της προβολής ιδεών και εμπειριών με οπτικό και κειμενικό περιεχόμενο». Η Γραφιστική είναι η τέχνη της οπτικής επικοινωνίας που συνδυάζει εικόνες, λέξεις και ιδέες για να μεταφέρει πληροφορίες και μηνύματα σε ένα κοινό ώστε να παράγει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Σήμερα ο γραφίστας δημιουργεί εικόνες κυρίως μέσω προγραμμάτων του υπολογιστή, αλλά πριν την εφεύρεση των υπολογιστών η τέχνη της γραφιστικής γινόταν χειρονακτικά με καλλιγραφίες και σχέδιο και η εξέλιξη της ως πρακτικής και επαγγέλματος έχει συνδεθεί στενά με τις τεχνολογικές καινοτομίες της τυπογραφίας αλλά και με τις κοινωνικές ανάγκες ανα εποχή. Σε αυτό το άρθρο θα μάθεις σε συντομία την ιστορία της Γραφιστικής (Graphic Design) και το πως καθιερώθηκε ως επάγγελμα.
Αρχαίος Κόσμος και Μεσαίωνας
Η γραφιστική έχει ρίζες που φτάνουν βαθιά στην αρχαιότητα. Εικονογραφημένα χειρόγραφα έγιναν στην αρχαία Κίνα, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και τη Ρώμη. Ενώ οι πρώτοι σχεδιαστές χειρογράφων δεν δημιουργούσαν συνειδητά «γραφικά σχέδια», οι γραφείς και οι εικονογράφοι εργάστηκαν για να δημιουργήσουν ένα μείγμα κειμένου και εικόνας που ήταν ταυτόχρονα αρμονικό και αποτελεσματικό στη μεταφορά της ιδέας του χειρογράφου.
Το αρχαίο αιγυπτιακό Βιβλίο των Νεκρών, το οποίο περιείχε κείμενα που προορίζονταν να βοηθήσουν τον νεκρό στη μετά θάνατον ζωή, είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα πρώιμου γραφικού σχεδιασμού. Οι ιερογλυφικές αφηγήσεις εικονογραφούνται με πολύχρωμες εικονογραφήσεις σε ρολά από πάπυρο. Δες το πιο κάτω:
Κατά τον Μεσαίωνα, τα χειρόγραφα βιβλία διατήρησαν και διάδωσαν ιερές γραφές. Αυτά τα πρώιμα βιβλία γράφτηκαν και εικονογραφήθηκαν σε φύλλα επεξεργασμένου δέρματος ζώων που ονομάζονταν περγαμηνή ή βελούδο, και ραμμένα μαζί σε μορφή κώδικα με σελίδες που γύριζαν όπως οι σελίδες σύγχρονων βιβλίων. Στα μοναστήρια της Ευρώπη υπήρχαν αίθουσες γραφής, όπου οι μοναχοί όπου σχεδίαζαν βιβλία. Ο επικεφαλής της αίθουσας γραφής ήταν γνώστης της ελληνικής και της λατινικής γλώσσας και ήταν υπεύθυνος για το εκδοτικό περιεχόμενο, το σχεδιασμό και την παραγωγή βιβλίων. Οι ‘‘εικονογράφοι’’, απέδιδαν εικόνες και διακοσμήσεις για να υποστηρίξουν το κείμενο.
Η παραγωγή χειρογράφων στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα δημιούργησε μια τεράστια ποικιλία σχεδίων σελίδων, στυλ εικονογράφησης και γραμμάτων και τεχνικών παραγωγής. Μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές μεσαιωνικές προσεγγίσεις τέχνης και σχεδίου ήταν το γοτθικό Hiberno–Saxon στυλ, της Ιρλανδίας και της Αγγλίας που επικρατούσε στην Ευρώπη στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα. Αυτό το στυλ χρησιμοποιήθηκε σε χειρόγραφα βιβλία που πέτυχαν σημαντικές καινοτομίες στη γραφιστική, για παράδειγμα το Βιβλίο των Κελς, ένα φωτισμένο χειρόγραφο που απεικονίζει τα τέσσερα Ευαγγέλια της Χριστιανικής Καινής Διαθήκης, γραμμένα στα λατινικά. Η επιβίωσή του για περισσότερα από 1.200 χρόνια είναι αξιοσημείωτη, αλλά αυτό που πραγματικά το ξεχωρίζει είναι η απαράμιλλη ομορφιά των έργων τέχνης του. Δες πιο κάτω τμήματα από το Βιβλίο των Κελς:
Η Γραφιστική στην Κίνα
Στην Κίνα, η τέχνη και η πρακτική της γραφιστικής άνθισε με την ανάπτυξη τεχνολογιών τυπογραφίας. Το λεγόμενο Woodblock printing (χαρακτική σε ξύλινη επιφάνεια), αναπτύχθηκε από τον 6ο αιώνα μ.Χ. Αυτή η διαδικασία, η οποία ολοκληρώθηκε με την εφαρμογή μελανιού σε μια υπερυψωμένη σκαλιστή επιφάνεια, επέτρεψε τη γρήγορη και οικονομική παραγωγή πολλαπλών αντιγράφων κειμένων και εικόνων, αλλά και εκτυπώσεις επάνω σε υφάσματα. Επίσης οι Κινέζοι ανέπτυξαν χαρτί από οργανικές ίνες μέχρι το 105 μ.Χ. Αυτό το χαρτί παρείχε μια οικονομική επιφάνεια για γραφή ή εκτύπωση. Ενώ τον 9ο ή τον 10ο αιώνα, τα σελιδοποιημένα βιβλία με ξύλινα τεμάχια αντικατέστησαν τους κυλίνδρους (αρχαίος τύπος χειρόγραφου που χρησιμοποιεί πάπυρο, περγαμηνή ή χαρτί μέσω εικονογραφημένου κειμένου) και δημοσιεύτηκαν λογοτεχνικά, ιστορικά και έργα σχετικά με τη βοτανολογία.
Η Γραφιστική κατά την Αναγέννηση
Μέχρι το 1450, ο Johannes Gutenberg από το Mainz της Γερμανίας εφηύρε μια μέθοδο για την εκτύπωση κειμένου από υπερυψωμένους χαρακτήρες αλφαβήτου σε κινητούς μεταλλικούς τύπους. Μετά από αυτό, τα έντυπα βιβλία άρχισαν να αντικαθιστούν τα ακριβά χειροποίητα βιβλία. Η πρώτη πλήρης έντυπη σελίδα εξώφυλλου που προσδιόριζε τον τίτλο του βιβλίου, τον συγγραφέα, τον εκτυπωτή και την ημερομηνία σχεδιάστηκε για το Ημερολόγιο του Regiomontanus (1476).
Source: Art Institute of Chicago
Ο Ιταλός λόγιος και τυπογράφος Aldus Manutius the Elder (1449-1452) ίδρυσε το Aldine Press το 1495 και παρήγαγε έντυπες εκδόσεις πολλών ελληνικών και λατινικών κλασικών έργων. Οι καινοτομίες του περιελάμβαναν φθηνές, σε μέγεθος τσέπης εκδόσεις βιβλίων με υφασμάτινα εξώφυλλα. Περίπου το 1500 ο Manutius εισήγαγε την πρώτη πλάγια γραμματοσειρά, κατασκευασμένη από γροθιές που κόπηκαν από τον σχεδιαστή του Francesco Griffo (1450–1518).
Ξεκινώντας από τα τέλη του 15ου αιώνα, η τυπογραφία κατέστησε τη γνώση από τον αρχαίο κόσμο διαθέσιμη σε όλους τους αναγνώστες. Τα σχέδια γραμματοσειρών εξελίχθηκαν προς αυτούς που σήμερα ονομάζονται τύπους παλαιού ρυθμού, οι οποίοι εμπνεύστηκαν από κεφαλαία γράμματα που βρέθηκαν σε αρχαίες ρωμαϊκές επιγραφές και από πεζά γράμματα που βρέθηκαν στη χειρόγραφη γραφή από την Καρολίνεια Εποχή στην Αγγλική και Σκωτική ιστορία.
Το Κίνημα Ροκοκό
Το καλλιτεχνικό κίνημα Ροκοκό του 18ου αιώνα που χαρακτηρίζεται από περίπλοκη καμπυλόγραμμη διακόσμηση, βρήκε τη γραφιστική του έκφραση στο έργο του Γάλλου ιδρυτή της γραμματοσειράς Fournier Font, του Pierre-Simon Fournier (1712-1768), ο οποίος είχε δική του επιχείρηση σχεδιασμού τύπων και χυτηρίου. Ο Fournier σχεδίαζε ευρεία γκάμα διακοσμητικών και ζωηρών γραμματοσειρών, δίνοντας τη δυνατότητα στους Γάλλους τυπογράφους να δημιουργήσουν βιβλία με πολύπλοκα σχέδια. Επειδή ο γαλλικός νόμος απαγόρευε στους δημιουργούς γραφομηχανών να εκτυπώνουν, ο Fournier συχνά παρέδιδε κατασκευασμένες σελίδες στον τυπογράφο, αναλαμβάνοντας έτσι το ρόλο του γραφίστα. Επίσης η χαλκογραφία έγινε σημαντικό μέσο για την εικονογράφηση βιβλίων κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που επέτρεπε την πιο λεπτομερή εικονογράφηση.
Νεοκλασική Γραφιστική
Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα με αρχές του 19ου αιώνα, ορισμένοι σχεδιαστές κουράστηκαν από το στυλ ροκοκό και αντ’ αυτού αναζήτησαν έμπνευση από την κλασική τέχνη. Τα νεοκλασικά τυπογραφικά σχέδια χρησιμοποιούσαν ευθείες γραμμές, ευθύγραμμες φόρμες και συγκρατημένη γεωμετρική διακόσμηση. Ο John Baskerville (1707-1775), Άγγλος σχεδιαστής της περιόδου, δημιούργησε σχέδια βιβλίων και γραμματοσειρές που πρόσφεραν μια μετάβαση μεταξύ του ροκοκό και του νεοκλασικού.
Η τυπογραφία είχε εξελιχθεί σε μεγάλο βαθμό μέχρι τότε. Το 1807 η τυπογραφική μηχανή εφοδιάστηκε με σύστημα πίεσης, ενώ το 1819 η μελάνωση του τυπογραφικού κυλίνδρου έγινε αυτόματη. Ενώ η μεγαλύτερη κατάκτηση της τυπογραφίας του 19ο αιώνα ήταν η περιστροφική εκτύπωση. Το πρώτο μοντέρνο πιεστήριο, που κατασκευάστηκε στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α το 1846 και τραβούσε μέχρι 95.000 αντίτυπα την ώρα.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η γραφιστική αναδείχθηκε ως ξεχωριστό επάγγελμα στη Δύση. Οι διαφημιστικές εταιρείες, εκδότες βιβλίων και περιοδικά προσέλαβαν καλλιτεχνικούς διευθυντές που οργάνωσαν όλα τα οπτικά στοιχεία της επικοινωνίας και τα έφεραν σε ένα αρμονικό σύνολο. Το 1922, ο William A. Dwiggins (1880-1956) Αμερικανός γραφίστας, καλλιγράφος και σχεδιαστής βιβλίων επινόησε τον όρο «graphic design» ώστε να προσδιορίσει την αναδυόμενη αγορά εργασίας. Το επάγγελμα επεκτάθηκε και οι γραφίστες άρχισαν να δημιουργούν, σελίδες περιοδικών, αφίσες, εξώφυλλα συμπαγών δίσκων, γραμματόσημα, συσκευασίες, εμπορικά σήματα, πινακίδες, διαφημίσεις, κινητικούς τίτλους για τηλεοπτικά προγράμματα και κινηματογραφικές ταινίες, ιστοσελίδες, βιντεοπαιχνίδια κ.α.
Σήμερα όπου η τεχνολογία είναι διαθέσιμη στους γραφίστες ανά πάσα στιγμή μέσω του υπολογιστή, με προγράμματα όπως το Abode Photoshop, οι καλλιτεχνικές δυνατότητες είναι απεριόριστες. Μοντέρνοι γραφίστες που πιθανό να γνωρίζετε το έργο τους είναι ο Saul Bass (1920-1996), με τους τίτλους έναρξης για ταινίες όπως “Psycho” και “Vertigo” και ο Milton Glaser (1929-2020) με το λογότυπο “I ♥ NY” και τη ψυχεδελική αφίσα του Μπομπ Ντίλαν.
Πηγή: A History of Graphic Design, Phillip B. Meggs (1998), John Wiley & Sons Inc Publications
ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: Ιστορία, η σχέση της με τη Τυπογραφία & πως καθιερώθηκε ως επάγγελμα
