Μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στον χώρο της Ψυχολογίας υπήρξε ο ψυχολόγος Jean Piaget (1896-1980), κυρίως όμως γιατί αντιλήφθηκε τα στάδια γνώσης που χαρακτηρίζουν το αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών. Αφετηρία της σκέψης του αποτέλεσε ο διαχωρισμός της νοητικής σκέψης σε τέσσερα στάδια και η εισαγωγή του όρου σχήμα, η οποία θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για την μετέπειτα θεωρία σχετικά με την γνωστική ανάπτυξη. Αφορμώμενος λοιπόν από τα στάδια της ανάπτυξης διέκρινε την γνωστική ανάπτυξη σε τέσσερα στάδια με γνώμονα την ηλικία και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που φέρει αυτή.

Το σπουδαιότερο έργο του αφορά στην μελέτη της ψυχοπνευματικής ανάπτυξης του παιδιού και του έφηβου. Όπως κάθε θεωρία όμως έχει την αρνητικά της. Αυτό σημαίνει πως η θεωρία του αξιολογήθηκε και κρίθηκε για την παράλειψη αξιόλογων παραμέτρων που επηρέαζαν το αναπτυξιακό και γνωστικό επίπεδο. Αρχικά διακρίνουμε τα τέσσερα στάδια, σε αισθητηριοκινητικό, σε στάδιο προλογικής σκέψης, σε στάδιο συγκεκριμένων λογικών νοητικών ενεργειών και τέλος στο αφαιρετικό στάδιο σκέψης. Η δεύτερη ενότητα εστιάζει στην κριτική σκέψη του έργου του Piaget η τρίτη ενότητα εξηγεί τα συμπεράσματα.

Τίποτα δεν είναι πιο χαρακτηριστικό για τα παιδιά που βρίσκονται στην προσχολική ηλικία από το να ρωτούν. Ερωτήσεις που δυσκολεύονται η προτιμούν να αποφύγουν τις απαντήσεις οι ενήλικες, όπως γιατί κινείται το φεγγάρι, γιατί ο ουρανός είναι γαλάζιος και η γη στρογγυλή. Ο Piaget πίστευε πως τα παιδιά δεν είναι έτοιμα να χρησιμοποιήσουν νοητικές λειτουργίες, γι’ αυτό δεν τους απασχολεί ιδιαίτερα η σχέση αίτιου-αιτιατού.

Στο πρώτο στάδιο τα επιτεύγματα του βρέφους αφορούν στην ικανότητα να συντονίσουν τις αισθητηριακές αντιλήψεις και άπλες κινητικές συμπεριφορές. Ταυτόχρονα τα βρέφη αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει κόσμος έξω από ον εαυτό τους και θέλουν σκόπιμα να έρθουν σε επαφή με αυτόν. Η διάρκεια του σταδίου αυτού είναι από την γέννηση έως δυο ετών Ακόμα, σε αυτή τη φάση, το παιδί είναι σε θέση να διαφοροποιήσει τον εαυτό του από τα αντικείμενα και άλλα πράγματα. Γι’ αυτό πολύ σωστά επισημαίνεται σύμφωνα με την Άλικη Κασσωτάκη (2012) ένας όρος που επινοήθηκε από τον Piaget, γνωστός ως «object permanence – μονιμότητα αντικειμένου» παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο σε αυτή τη φάση της ανάπτυξης ενός παιδιού.

Το δεύτερο στάδιο είναι αυτό τα μικρά παιδιά προσπαθούν να αποδώσουν την πραγματικότητα στον εαυτό τους μέσα από σύμβολα, λέξεις και χειρονομίες. Δεν χρειάζεται να έχουν μπροστά τους τα υλικά αγαθά και τα γεγονότα για να τα σκεφτούν ,όμως δημιουργείται σύγχυση ανάμεσα στην δική τους γνώμη και των άλλων και ανάμεσα στις αιτιώδεις σχέσεις. Η χρονική διάρκεια είναι δυο έως έξι ετών.

Το τρίτο στάδιο αφορά στην ηλικία των έξι έως δώδεκα ετών και ονομάζεται στάδιο συγκεκριμένης λογικής νόησης. Τα παιδιά είναι ικανά να κάνουν χρήση των νοητικών ενεργειών και διακρίνονται για εξωτερικευμένη δράση μέσα σε ένα σύστημα λογικής. Έτσι καταφέρνουν να συνδυάζουν, να ξεχωρίζoυν, να κατατάσσουν και να μετατρέπουν αντικείμενα και γεγονότα. Καλούνται συγκεκριμένες, γιατί σχετίζονται πάντα με τα αντικείμενα και τα γεγονότα που βρίσκονται παρόντα την ιδία χρονική στιγμή.

Το τελευταίο στάδιο που υπογραμμίζει ο Piaget εμφανίζεται στην εφηβεία, δηλαδή περίπου 12-19 ετών. Ο έφηβος αρχίζει να οργανώνει την σκέψη του με βάση πάντα τις λογικές σχέσεις ενός ζητήματος. Αλλά χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι η τάση των έφηβων για τις αφηρημένες έννοιες και η ιδία η διεργασία της σκέψης.

H γνωστική ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί εάν τα παιδιά οικοδομήσουν νέα γνωστικά σχήματα και για να συμβεί αυτό το άτομο πρέπει να ωριμάσει και να σημειωθούν μεταβολές στην δομή στην σκέψη λαμβάνοντας υπόψη το άτομο σε σχέση με το περιβάλλον. Ο Piagιet υποστηρίζει ότι οι πρώτες δομές νόησης είναι άπλες, αλλά όσο το άτομο μεγαλώνει και αναπτύσσεται πνευματικά παρατηρούνται νέα σύνθετα σχήματα συμπεριφοράς, κανόνες, σχεδία, μέθοδοι, στρατηγικές (Έλενα Ελληνιάδου, Ζωή Κλεφτάκη, Νικόλαος Μπαλκίζας, 2008).

Η πνευματική ανάπτυξη γίνεται μέσα από την αφομοίωση και προσαρμογή. Με τον ορό αφομοίωση εννοούμε την ενσωμάτωση στοιχείων μέσα από το περιβάλλον στις νοητικές δομές που υπάρχουν, ενώ με τον όρο <> εννοούμε την στην ποιοτική αλλαγή των νοητικών δομών. Ο Piaget υποστηρίζει πως ο εποικοδομητισμός δεν είναι μια απλή καταγραφή της πραγματικότητας (Έλενα Ελληνιάδου κ.α. 2008).

H σημαντικότερη συμβολή του Piaget στον χώρο της εκπαίδευσης ήταν η ιδία η θεωρία κονστρουκτιβισμού, της κατασκευής της γνωστικής κατάκτησης. Ο ίδιος επεσήμανε ότι η θεωρία της μάθησης βασίστηκε στα εμπειρικά δεδομένα, στην παρατήρηση, στην καταγραφή. Γι’ αυτό τον λόγο ο ίδιος πίστευε ότι μπορούσε να δοκιμάσει τις επιστημονικές ερωτήσεις με βασικό κριτήριο την ανάπτυξη σκέψης και πράξης στα παιδιά (wiki 2001).

O Ελβετός ψυχολόγος αφιέρωσε πολλές ώρες με τα παιδιά για να καταλάβει πως οι παιδικές σκέψεις είχαν ένα διαφορετικό είδος τάξης και μια ειδική λογική. Οι θεωρίες της νόησης και της μάθησης άνοιξε νέους δρόμους για να μπορέσουν όλοι οι άνθρωποι να αντιληφθούν τις εσωτερικές εργασίες και την λειτουργιά του νου. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που κατάλαβε πως σκέφτονται τα παιδιά, γιατί δεν θεωρούσε τα παιδιά ένα απλό δοχείο γνώσης, αλλά έναν ζωντανό οργανισμό που παρατηρεί, εξετάζει, δημιουργεί (tvxs Eιρήνη Τζελεπή, 2014).


Στην αντίπερα όχθη βρεθήκαν οι κριτικές στην θεωρία της μάθησης, παρουσιάζοντας τις αδυναμίες. Αρχικά, η θεωρία στηρίχτηκε κυρίως στην λογική, έδωσε έμφαση σε ενδογενείς δυνάμεις και υποτίμησε κάποιες ατομικές διαφορές. Επιπρόσθετα ο χαρακτήρας της μάθησης είχε καθολικότητα στις δομές της γνώσης και ανάπτυξης και υποτιμήθηκε ο ρόλος της εντατικής διδασκαλίας, ενώ παράλληλα τα πειράματα του χαρακτηρίστηκαν ως δύσκολα και περίπλοκα (Ελευθερία Ν. Γωνιδα,2014-2015).

Ακόμα, η κριτική της θεωρίας της μάθησης εστίασε στη σχέση ανάμεσα στην ανάπτυξη και μάθηση, την επίδραση του κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου και παρατηρηθήκαν προβληματισμοί για τις τυπικές λογικές ενέργειες. Υπήρχαν και βιολογικοί παράγοντες, όπου πολλά παιδιά δεν αντιλαμβάνονταν τις λεκτικές οδηγίες και δεν θυμούνταν όλες τις λεπτομέρειες γιατί ήταν πολύπλοκες οι διαδικασίες (Στέλλα Βοσνιάδου).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η θεωρία της μάθησης του Piaget αποτέλεσε θεμέλιο λίθο για την εκπαίδευση, μιας και ο ίδιος κατάφερε μέσα από την επαφή με τα παιδιά να αντιληφθεί τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης. Τα παιδιά κατασκευάζουν την γνώση, παρατηρούν και εξετάζουν το κάθε νέο αντικείμενο. Το πλαίσιο παίζει σημαντικό ρόλο, γιατί είναι το ευρύτερο σύνολο συστημάτων που συνδέονται και αλληλεπιδρούν. Οι πρόσφατες έρευνες συμπληρώνουν, χωρίς να ανατρέπουν βασικά σημεία.