Η ελαιογραφία «Γκερνίκα» του Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα τέχνης παγκοσμίως και βρίσκεται στο Μουσείο Reina Sofia στη Μαδρίτη, όπου χάρη σε αυτό, το μουσείο μοντέρνας τέχνης έχει εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο. Σε αντίθεση με τα άλλα έργα του Πικάσο, η Γκερνίκα δεν έχει βγει ποτέ προς πώληση. Ωστόσο, ορισμένες εκτιμήσεις έχουν τοποθετήσει τον πίνακα περίπου 200 εκατομμύρια δολάρια. Το έργο αποτελεί μια πολύ δυνατή αντιπολεμική κατάθεση και είχε προκαλέσει αίσθηση και ανάμεικτα συναισθήματα στους κριτικούς τέχνης.
Ιστορία
Το 1936 ξέσπασε στην Ισπανία εμφύλιος πόλεμος, όταν οι ακροδεξιοί Εθνικιστές υποστηριζόμενοι από την ναζιστική Γερμανία επιτέθηκαν στην αριστερή δημοκρατική αντιπαράθεση. Το 1937, η ισπανική δημοκρατία ζήτησε από τον Πικάσο να δημιουργήσει μια μεγάλη σύνθεση για τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού. Αυτό το αίτημα ήρθε αμέσως μετά το πιο καταστροφικό γεγονός του ισπανικού εμφυλίου: τον βομβαρδισμό του μικρού χωριού Guernica (Γκερνίκα) από την ναζιστική αεροπορία του 1937 όπου προκάλεσε τον θάνατο εκατοντάδων αμάχων πολιτών. Ο Πικάσο, ο οποίος τότε ζούσε στο Παρίσι, έμαθε για αυτήν την τραγωδία μέσω των εφημερίδων, και ενώ αρχικά δυσκολευόταν να βρει θεματολογία για την έκθεση, το γεγονός αυτό τον έμπνευσε να δημιουργήσει την Γκερνίκα μόλις σε πέντε βδομάδες.
Πριν τον βομβαρδισμό ο Πικάσο υποστήριζε ότι δεν ήταν πολιτικά στρατευμένος καλλιτέχνης, αλλά μετά το συμβάν άλλαξε γνώμη. Έλεγε ότι η Γκερνίκα «απευθύνεται υποσυνείδητα στο λαό, κάνοντας συνειδητή προπαγάνδα» -εξ ου και το τεράστιο μέγεθος του έργου (349 Χ 777 εκ.) και οι ‘‘βασανισμένες’’ μορφές του. Ο καλλιτέχνης πίστευε πως η τέχνη μπορούσε να επηρεάσει τα γεγονότα και το 1945 δήλωσε « Η ζωγραφική δεν γίνεται για να διακοσμήσει διαμερίσματα. Είναι το εργαλείο πολέμου, για επίθεση και άμυνα κατά του εχθρού». Οι δημοκρατικοί τελικά έχασαν τον πόλεμο και στην Ισπανία κηρύχτηκε δικτατορία. Ο Πικάσο ήθελε να εκτεθεί η Γκερνίκα στην Ισπανία, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας και αυτό πραγματοποιήθηκε το 1975. Μετά τον θάνατο του Φράνκο το 1981, δημιουργήθηκε ένα νέο σύνταγμα και μια δημοκρατική κυβέρνηση, έτσι το κομμάτι στάλθηκε στη Μαδρίτη και έκτοτε δεν έφυγε από την πρωτεύουσα.
Ανάλυση της Γκερνίκας
Ο πίνακας είναι γεμάτος φιγούρες και με αντικείμενα μεγάλης συμβολικής αξίας. Ο Πικάσο δεν αναζητούσε νοήματα ξεκάθαρα ή φανερά σε όλους, ενώ δεν του άρεσε να επεξηγεί. Ο καλλιτέχνης ήθελε να αποτυπώσει τη φρίκη της επίθεσης στην Γκερνίκα , ηχώντας μια προειδοποίηση για φρικαλεότητες του πολέμου. Παρουσιάζονται πράγματα διαλυμένα και ο Πικάσο δίνει έμφαση στην καταστροφή. Tα πρόσωπα μοιάζουν αλλοιωμένα, δείχνοντας το πόσο υποφέρουν. Οι απότομες εναλλαγές σκιάς και φωτός θυμίζουν έκρηξη ενώ η έλλειψη χρώματος κάνει την εικόνα μουντή, σαν τις φωτογραφίες από τις εφημερίδες που μάλλον είδε ο Πικάσο (Dickins & Griffith, 2005). Αυτό που κάνει την Γκερνίκα εντυπωσιακή είναι ότι συνδυάζει στοιχεία από τον Σουρεαλισμό και τον Κυβισμό.
Πιο κάτω ακολουθεί ανάλυση των στοιχείων του πίνακα:
Η λάμπα:
Ο Πικάσο δεν απεικόνισε τον βομβαρδισμό με ρεαλιστικό τρόπο και δεν απεικονίζονται βόμβες στο κομμάτι. Αντίθετα, ο Πικάσο χρησιμοποιεί έναν λαμπτήρα που περιβάλλεται από ένα λαμπερό φωτοστέφανο από φωτεινές αιχμές. Αυτό συμβολίζει τις φλόγες που έσκισαν τον ουρανό κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού.
Το άλογο:
Ακριβώς κάτω από τη λάμπα, η προσοχή του θεατή τραβιέται σε ένα άλογο. Το ζώο έχει ξεκοιλιαστεί από ένα βέλος και ουρλιάζει από τον πόνο. Αυτό είναι εμβληματικό για τα δεινά που υπέστησαν στον ισπανικό λαό οι δικτάτορες και τα γερμανικά βομβαρδιστικά. Ο Πικάσο περιλαμβάνει επιπλέον ένα υποσυνείδητο κρανίο, που σχηματίζεται από τη μύτη και τα δόντια του αλόγου.
Ο ταύρος:
Ο ταύρος με ανθρώπινα μάτια προκαλεί τη μάχη μεταξύ ανθρώπου και θηρίου. Χωρίς αμφιβολία, μπορούμε να δούμε την ενσάρκωση των ισπανικών εθνικιστικών και ολοκληρωτικών καθεστώτων σε αυτό το ζώο.
Το Περιστέρι:
Είναι ελάχιστα ορατό και φαίνεται σαν να έχει τρίψει. Αυτή η διαγραφή συμβολίζει την ειρήνη που εξαφανίστηκε στη Γκουέρνικα κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η γυναίκα:
Με το κεφάλι και τα μάτια της γυρισμένα προς τα πίσω, η γυναίκα κρατά το νεκρό μωρό της ενώ απλώνεται αβοήθητη προς τον ουρανό. Μια άλλη γυναίκα φαίνεται επίσης στα δεξιά του πίνακα: τα χέρια της είναι επίσης σηκωμένα και το στόμα της παγωμένο στη μέση της κραυγής. Περιβάλλεται από φλόγες, οι οποίες συμβολίζονται από τις άκρες των τριγώνων που παραπέμπουν στις εκρήξεις που προκαλούν οι βόμβες.
Ο Άνθρωπος με το Σπαθί:
Είναι ο μόνος άντρας και η μοναδική φιγούρα που ξαπλώνει στον πίνακα. Έχει διαμελιστεί, αλλά κρατά ακόμα το σπασμένο ξίφος του, το οποίο είναι εμβληματικό της ηρωικής αλλά μάταιης προσπάθειάς του να πολεμήσει ενάντια στον τρόμο. Ένα απόκοσμο λουλούδι μεγαλώνει από το χέρι του μαχητή, υποδηλώνοντας ελπίδα παρά την αιματοχυσία – όπως το καλυμμένο φως που παρέχεται από τη λάμπα κηροζίνης της γυναίκας.
ΠΗΓΗ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, Rossie Dickins, Mari Griffith (2005), Εκδόσεις Άγκυρα
