Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ίσως ο σπουδαιότερος Έλληνας λογοτέχνης που υπήρξε ποτέ καθώς η φήμη του επεκτάθηκε εκτός Ελλάδος. Η μεγάλη ποικιλία έργων του αποτελούν σημαντική συμβολή στη νεοελληνική λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένων φιλοσοφικών δοκιμίων, ταξιδιωτικών βιβλίων, τραγωδιών και μεταφράσεων. Ωστόσο, ευρύτερα γνωστός έγινε από τα μυθιστορήματά του: Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946), Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1948), Ο καπετάν Μιχάλης (1950), Ο τελευταίος πειρασμός (1951), Αναφορά στο Γκρέκο (1961). Το έργο του έχει μεταφραστεί και εκδοθεί σε περισσότερες από 50 χώρες και έχει διασκευαστεί για το θέατρο, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.
Ο Καζαντζάκης γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου του 1883 στο Ηράκλειο, Κρήτης, την περίοδο της εξέγερσης της Κρήτης κατά της κυριαρχίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, και τότε η οικογένειά του αναγκάστηκε να καταφύγει στη Νάξο. Το 1897 γράφτηκε στη Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τίμιου Σταυρού στο νησί, όπου διδάχθηκε τη γαλλική και την ιταλική γλώσσα και ήρθε σε μία πρώτη επαφή με τη ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Το 1899 επέστρεψε στο Ηράκλειο και ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του. Το 1892, σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το πρώτο του συγγραφικό έργο υπήρξε το «Όφις και Κρίνο» (1906), όπου το έκδωσε με το ψευδώνυμο ‘‘Κάρμα Νιρβαμή’’. Πρόκειται για μυθιστόρημα σε μορφή ημερολογίου, όπου ο τότε 20άρης Καζαντζάκης περίγραφε τις νεανικές του ανησυχίες για τη ζωή και τον θάνατο, τη γυναίκα και τον έρωτα. Την ίδια χρονιά έγραψε το δοκίμιο «Η Αρρώστια του Αιώνος» και το θεατρικό έργο «Ξημερώνει».
Το 1907 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει Φιλοσοφία. Παράλληλα αρθρογραφούσε σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά υπό τα ακόλουθα ψευδώνυμα: Ακρίτας, Κάρμα Νιρβαμή, Πέτρος Ψηλορείτης. Το 1927 ξεκίνησε την ανθολογία των ταξιδιωτικών του άρθρων για την έκδοση του πρώτου τόμου του «Ταξιδεύοντας», ενώ στο περιοδικό Αναγέννηση, δημοσίευσε το φιλοσοφικό του έργο «Ασκητική».
Το μυθιστόρημα «Τόντα-Ράμπα» (1929) εντάσσεται στην προσπάθεια του Καζαντζάκη να καταξιωθεί διεθνώς ως συγγραφέας, ενώ γαλλική έκδοση του μυθιστορήματος Toda-Raba έγινε με το ψευδώνυμο Nikolaï Kazan. Το 1931 επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε εκ νέου στην Αίγινα, όπου ανέλαβε τη συγγραφή ενός γαλλο-ελληνικού λεξικού. Επίσης το 1934 μετάφρασε τη «Θεία Κωμωδία», το επικό αφηγηματικό ποίημα του Δάντη Αλιγκιέρι (1265-1321).
Το 1945 υπηρέτησε ως υπουργός στην ελληνική κυβέρνηση και το 1947 εργάστηκε για τον Εκπαιδευτικό, Επιστημονικό και Πολιτιστικό Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO) στο Παρίσι, όπου διορίστηκε ως φιλολογικός σύμβουλος. Το Μάρτιο του 1948, παραιτείται και εγκαθίσταται μόνιμα στην Αντίμπ της γαλλικής Kυανής Aκτής.
Το μυθιστόρημα, «Καπετάν Μιχάλης» (1953) μαζί με το ‘‘Ζορμπά’’ αποτελούν τα πιο γνωστά έργα του. Η υπόθεση τοποθετείται στην κρητική επανάσταση του 1889, με πρωταγωνιστή τον θαρραλέο κρητικό πολεμιστή Καπετάν Μιχάλη. Στα αγγλικά, γερμανικά και γαλλικά ο τίτλος του βιβλίου είναι γνωστός ως Freedom or Death, σε ελεύθερη μετάφραση Ελευθερία ή Θάνατος. Ενώ το μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του Καζαντζάκη είναι ίσως το πιο γνωστό του έργο παγκοσμίως. Το 1954 βραβεύτηκε ως το καλύτερο ξένο βιβλίο της χρονιάς, στο Παρίσι και το 1964 γυρίστηκε ταινία με τίτλο Ζορμπάς ο Έλληνας βασισμένη στο βιβλίο του συγγραφέα. Η ταινία απέσπασε 3 βραβεία Όσκαρ.
Το 1955 μετάφρασε το ομηρικό έπος «Ομήρου Ιλιάδα», μαζί με τον Ιωάννη Κακριδή, ενώ την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το μυθιστόρημα «Τελευταίος Πειρασμός», το οποίο αφηγείται την ιστορία του Ιησού, εστιασμένη στα τελευταία χρόνια της ζωής του και τον παρουσιάζει ως ένας απλός ξυλουργός, κατασκευαστής σταυρών που χρησιμοποιούν οι Ρωμαίοι για τις εκτελέσεις των Εβραίων επαναστατών. Τον 1956 ο Καζαντζάκης τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Θεάτρου στην Αθήνα.
Η τελευταία δεκαετία της ζωής του είναι εξίσου δημιουργική και έντονη. Έχοντας κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση, γράφει μυθιστορήματα και θεατρικά έργα, μεταφράζει, ταξιδεύει. Από το 1951, η υγεία του ολοένα κλονίζεται. Παρ’ όλα αυτά, κατάφερε να μεταφράσει το έπος του «Οδύσσεια» στην αγγλική γλώσσα. Η νέα ‘‘Οδύσσεια’’ του 1938 αρχίζει όπου τελειώνει η Οδύσσεια του Ομήρου. Η Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη αφηγείται τις περιπέτειες και τα ταξίδια του Οδυσσέα αφ’ ότου επέστρεψε στην Ιθάκη, και μετά έφυγε ξανά, μέχρι τον θάνατό του στον Νότιο Παγωμένο Ωκεανό. Ο Νίκος Καζαντζάκης σε συνεργασία με τον Ι. Κακριδή μετάφρασε την Οδύσσεια και την Ιλιάδα τού Ομήρου, για αυτό το λόγο κάποιοι συγχύζουν την Οδύσσεια του Ομήρου με αυτή του Καζαντζάκη.
Το 1957, το μυθιστόρημα του «Χριστός Ξανασταυρώνεται » (1954) μεταφέρθηκε στο γαλλικό κινηματογράφο και προβλήθηκε με επιτυχία στο φεστιβάλ των Κανών με πρωταγωνίστρια τη Μελίνα Μερκούρη.
Αξίζει να σημειωθεί πως η ειρηνιστική δράση του Νίκου Καζαντζάκη αναγνωρίστηκε με την απονομή Βραβείου Ειρήνης στη Βιέννη, το 1956. Επίσης προτάθηκε για το Βραβείο Νόμπελ, για 9 χρονιές αλλά δυστυχώς δεν βραβεύτηκε ποτέ.
Πέθανε το 26 Οκτωβρίου 1957 και τάφηκε στον Άγιο Μηνά, του Ηρακλείου, Κρήτης όπου εκτίθηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Το έργο του είναι αξεπέραστο και τεράστιο, αδύνατο να χωρέσει σε ένα άρθρο. Θεωρώ πως είναι ο σπουδαιότερος Έλληνας λογοτέχνης της σύγχρονης εποχής, καθώς είναι και ο πιο μεταφρασμένος ‘Ελληνας συγγραφέας.
Το 1983, ο Γιώργος Ανεμογιάννης, σκηνογράφος-ενδυματολόγος, ένας από τους πρωτοπόρους του θεάτρου στην Ελλάδα, ίδρυσε το Μουσείο Καζαντζάκη, στο χωριό Μυρτιά της Κρήτης. Βασικός στόχος του ήταν να διασωθεί η μνήμη του συγγραφέα και να προβληθεί το έργο και η σκέψη του. Σημαντική βοήθεια προσέφερε η Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη, δεύτερη σύζυγος του συγγραφέα. Δες την ολοκληρωμένη εργογραφία του Καζαντζάκη εδώ.
